W 1854 roku w Krakowie, z inicjatywy Ambrożego Grabowskiego i Walerego Wielogłowskiego, powołano do życia pierwszą na ziemiach polskich i najstarszą w tej części Europy organizację skupiającą wokół siebie miłośników sztuki i artystów – Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, w skrócie TPSP. Na godło Towarzystwa wybrano dawny herb cechu malarzy, tj. trzy srebrne tarcze na zielonym tle.
Zamysłem Towarzystwa było przede wszystkim urządzanie wystaw, zajmowanie się popularyzacją sztuki, a także niesienie pomocy artystom poprzez organizowanie sprzedaży ich dzieł oraz zakupy do własnych zbiorów. W tym celu członkowie Towarzystwa mieli możliwość wykupywania akcji, które upoważniały ich do udziału w corocznym losowaniu dzieł sztuki zakupionych przez Zarząd Towarzystwa oraz do otrzymania bezpłatnej premii w postaci doskonałej jakości grafiki, głównie reprodukcji jakiegoś znanego obrazu. To właśnie dzięki tym premiom dzieła słynnych twórców docierały do licznych polskich domów we wszystkich zaborach.
Na wzór Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych zaczęły powstawać coraz to nowsze instytucje kulturalne, które powoli przejmowały część dawnych obowiązków TPSP. Od lat 20. rola Towarzystwa coraz bardziej zmniejszała się, na dodatek dochodziło do wewnętrznych sporów. Jeden z nich zakończył się tragicznie w skutkach. Sekretarz TPSP, Artur Schroeder, został oskarżony przez Adolfa Szyszko-Bohusza o nieścisłości finansowe i prywatę w księgach rachunkowych Towarzystwa. W wyniku konfliktu z Szyszko-Bohuszem 16 kwietnia 1934 roku popełnił samobójstwo, strzelając do siebie z pamiątkowego rewolweru.
Towarzystwo często było postrzegane jako symbol „artystycznej reakcji”, przez co była atakowana przez zwolenników nowych prądów w sztuce, m.in. formistów i kolorystów. Po II Wojnie Światowej TPSP próbował przejąć państwowy zarząd Biur Wystaw Artystycznych. Przez jakiś czas mieszczący się na Placu Szczepańskim Pałac Sztuki mieścił zarówno TPSP, jak i BWA, co uległo zmianie dopiero po wybudowaniu naprzeciw tzw. „Bunkra Sztuki”.
